Spis treści:
1. Korzystanie z wizerunku – prawne aspekty
2. Zakres samodzielnego działania dziecka
3. Zgoda na przetwarzanie danych osobowych wyrażona przez dziecko
4. Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku wyrażona przez dziecko
W dobie social mediów do odbiorców przemawia się poprzez wizerunek oraz krótkie filmiki typu „shorts” czy „reels”. Młodzież bez oporów korzysta z aplikacji społecznościowych umożliwiających publikację swojego wizerunku, również nieograniczonemu kręgowi odbiorców. Nie dziwi zatem, że wizerunek to również łakomy kąsek dla marketingu towarów i usług. Na co zatem uważać, jeśli chcemy działać zgodnie z przepisami wykorzystując wizerunek dziecka?
Korzystanie z wizerunku – prawne aspekty
Wizerunek to dobro osobiste każdego z nas oraz dana osobowa, umożliwiająca naszą identyfikację. Fotografia lub film utrwalające wizerunek są również często kwalifikowane jako utwór w rozumieniu ustawy o Prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej: Prawo autorskie). Wykonanie zdjęcia oraz jego opublikowanie wiąże się także z przetwarzaniem danych osobowych, które wymaga podstawy prawnej dla takiego działania. Najczęściej wykorzystywaną podstawą prawną jest zgoda osoby, której dane dotyczą. Zgodę rozpatrujemy przy tym dwojako:
- jako zgodę na przetwarzanie danych osobowych z art. 6 ust. 1 lit. a) RODO oraz
- jako zgodę na rozpowszechnianie wizerunku z art. 81 ust. 1 Prawa autorskiego.
Zakres samodzielnego działania dziecka
Osoba poniżej 18 roku życia nie może legalnie sama udzielić zgody na wykorzystanie swojego wizerunku przez inny podmiot. Zgodnie z kodeksem cywilnym, dziecko do lat 13 nie ma zdolności do czynności prawnych, czyli nie może składać wiążących oświadczeń woli ani zawierać umów. Uzyskuje ją w pełni wraz z ukończeniem 18 roku życia. Dziecko w okresie od 13 do 18 lat posiada jednak tzw. ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że może ono samodzielnie zawierać umowy w ramach drobnych, bieżących spraw życia codziennego. Chodzi o takie sytuacje jak zakup artykułów spożywczych lub innych przedmiotów podstawowej potrzeby, przewóz środkami komunikacji miejskiej, uczestnictwo w imprezie kulturalnej, sportowej czy rozrywkowej – przy czym wszystko to o stosunkowo małej wartości. Wyrażenie zgody na korzystanie z wizerunku dziecka wykracza poza wskazany katalog czynności w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. W praktyce oznacza to, że aby pozyskać taką zgodę, każdorazowo niezbędna do tego jest akceptacja przedstawiciela ustawowego, jakim jest rodzic lub opiekun prawny.
Zgoda na przetwarzanie danych osobowych wyrażona przez dziecko
W odniesieniu do danych dzieci, RODO w art. 8 dopuszcza wyrażenie zgody przez osobę, która ukończyła 16 lat – dotyczy to jednak wyłącznie usług społeczeństwa informacyjnego, które są oferowane bezpośrednio dziecku. Czy promocja wizerunku na stronie internetowej może być uznana za taką usługę? Nie, ponieważ zgodnie z przepisami unijnymi, do których odsyła w tym przypadku RODO, usługą społeczeństwa informacyjnego jest usługa normalnie świadczona za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług. W konsekwencji należy uznać, że zgoda na wykorzystanie wizerunku dziecka może być wyrażona tylko za pośrednictwem przedstawiciela ustawowego dziecka.
Zgoda na rozpowszechnianie wizerunku wyrażona przez dziecko
Zgodnie z art. 81 ust. 1 Prawa autorskiego – rozpowszechnianie wizerunku wymaga zezwolenia osoby na nim przedstawionej. Powyższe rozważania dotyczą zatem także zgody rozpowszechnianie na gruncie Prawa autorskiego i wniosek z tego jest jeden: nie ma możliwości samodzielnego wyrażenia zgody wizerunkowej przez dziecko. Jeżeli rozpowszechniamy wizerunek dzieci, możemy to robić za zgodą przedstawiciela ustawowego, działającego w dziecka imieniu, albo w ramach wyjątków, kiedy zezwolenie nie jest wymagane, tj.
- zapłata za pozowanie (w ramach umowy z przedstawicielem ustawowym),
- wizerunek dotyczy osoby powszechnie znanej, w związku z pełnieniem przez nią funkcji społecznych,
- osoba stanowi jedynie szczegół całości, takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza.