Spis treści:
1. Tło pytania
2. Jakie argumenty przemawiają za przyznaniem prawa do zadośćuczynienia osobom prawnym?
3. Jakie argumenty prezentują zwolennicy przeciwnego stanowiska?
4. Który z poglądów podzielił Sąd Najwyższy?
Postanowieniem z dnia 8 marca 2023 r. sygn. akt. I AGa 196/22 Sąd Apelacyjny w Gdańsku przedstawił Sądowi Najwyższemu następujące zagadnienie prawne „Czy osoba prawna może domagać się od osoby, która naruszyła jej dobra osobiste zapłaty zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na podstawie art. 448 k.c. w związku z art. 43 k.c.?”
Tło pytania
Podstawę zadanego pytania stanowiła negatywna opinia o prowadzonej przez powodową spółkę określonej działalności gospodarczej oraz jakości oferowanych przez nią produktów. Opinia ta została zamieszczona w internecie, w poczytnej usłudze serwisu internetowego umożliwiającego użytkownikom recenzowanie firm i ich produktów. Spółka domagała się usunięcia krzywdzonej w jej ocenie opinii z internetu, publikacji odpowiedniego oświadczenia oraz zasądzenia określonego zadośćuczynienia.
Sąd I instancji uwzględnił roszczenie o zadośćuczynienie, chociaż w mniejszej kwocie niż żądała spółka. Sąd II instancji zaś powziął wątpliwość do co możliwości domagania się zasądzenia zadośćuczynienia przez osobę prawną, wobec czego skierował do Sądu Najwyższego przedstawione na wstępie pytanie.
Jakie argumenty przemawiają za przyznaniem prawa do zadośćuczynienia osobom prawnym?
Podstawowym argumentem możliwości przyznania osobom prawnym prawa do zadośćuczynienia jest brak istnienia przeszkód do odpowiedniego stosowania przepisów o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych w zakresie zadośćuczynienia wobec osób prawnych. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 września 2008 r., sygn. akt II CSK 126/08 Sąd Najwyższy uznał, iż art. 448 k.c. może zostać zastosowany także do osób prawnych w razie naruszenia ich dobra osobistego, wskazując, że zgodnie z art. 43 k.c. przepisy o ochronie dóbr osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych. Zdaniem Sądu Najwyższego wyrażonego w wyżej wskazanym orzeczeniu przepis art. 43 k.c. zawiera odesłanie bez czynienia jakichkolwiek ograniczeń w zakresie środków ochrony dób osobistych osób prawnych, do art. 23 i 24 k.c.
Kolejnym argumentem uzasadniającym zastosowanie art. 448 k.c. wobec osób prawnych jest wskazany w orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd zgodnie z którym zasądzenie pieniężnego zadośćuczynienia lub odpowiedniej sumy pieniężnej na cel społeczny realizuje nie tylko funkcje kompensacyjną, ale także funkcję, satysfakcjonującą, represyjną oraz prewencyjno – wychowawczą. Istotą kompensacji w takim przypadku jest ochrona obiektywnych interesów osoby prawnej związanych z jej dobrami osobistymi.
W poglądzie dopuszczającym prawo osób prawnych do żądania zadośćuczynienia za doznaną krzywdę akceptowalne jest stanowisko, że osoby prawne nie mogą odczuwać krzywdy, tak jak osoby fizyczne, a odczucia osób piastujących ich ograny nie są tożsame z krzywdą doznaną przez osobę prawną.
Jakie argumenty prezentują zwolennicy przeciwnego stanowiska?
Zwolennicy drugiego poglądu odwołują się do poglądu wyrażonego przez Sąd Apelacyjny w Krakowie z dnia 28 września 1999 r. (sygn. akt. I ACa 469/99) zgodnie z którym osobom prawnym nie przysługuje zadośćuczynienie pieniężne, gdyż przepisy o ochronie dób osobistych osób fizycznych stosuje się odpowiednio do osób prawnych, a krzywda jako uszczerbek moralny nie może aktualizować się u osób prawnych oraz nie sposób wskazać analogicznego do krzywdy stanu osoby prawnej, który uzasadniałby zasądzenie zadośćuczynienia. Obowiązek analogicznego stosowania norm o dobrach osobistych osób fizycznych do osób prawnych prowadzi w tej sytuacji do wniosku, że osobą prawnym nie przysługuje roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne. Kolejno zwolnicy tego poglądu wskazują, że konstrukcja osoby prawnej wyklucza możliwość przyznania jej zadośćuczynienia z powodu braku odczuwania przez nią krzywdy, a za punkt wyjścia do takiego ustalenia nie mogą zostać uznane odczucia jej członków zarządu, udziałowców, akcjonariuszy czy też pracowników.
Który z poglądów podzielił Sąd Najwyższy?
W wydanej w dniu 03 października 2023 r. uchwale sygn. akt. III CZP 22/23 Sąd Najwyższy opowiedział się za pierwszym ze wskazanym poglądów podejmując uchwałę o następującej treści: „Artykuł 448 k.c. (obecnie art. 448 § 1 k.c.) stosuje się odpowiednio do osób prawnych (art. 43 k.c.).”