Zagadnienie prawne
Rzecznik Finansowy wnioskiem z dnia 8 lipca 2021 r. zwrócił się do Sądu Najwyższego o podjęcie uchwały w przedmiocie rozstrzygnięcia następującego zagadnienia prawnego:
„Czy w przypadku wypowiedzenia umowy kredytu przez kredytodawcę, bieg terminu przedawnienia roszczeń kredytodawcy o zapłatę rat, których terminy płatności upłynęły przed momentem wypowiedzenia, rozpoczyna się z chwilą wypowiedzenia, czy z upływem odrębnego dla każdej raty umownego terminu płatności?”
W omawianym wniosku Rzecznik Finansowy zwrócił uwagę, iż rzeczą spójną w orzecznictwie i doktrynie jest kwalifikacja świadczenia z umowy kredytu spłacanego w ratach jako świadczenia jednorazowego, nie okresowego pomimo, iż spłata kredytu następuje w określonych ratach rozciągniętych w czasie, jak również, że termin przedawnienia roszczeń banku wynosi lat 3, co jest związane z prowadzoną przez bank działalnością gospodarczą.
Trzy linie orzecznicze
W orzecznictwie sądowym zarysowały się trzy linie orzecznicze dotyczące omawianego zagadnienia prawnego.
Pierwsza linia orzecznicza: Ta linia orzecznicza przyjmowała wykładnie art. 120 § 1 zd. 1 k.c. zgodnie z którą, świadczenie z umowy kredytu jako świadczenie jednorazowe posiada jeden termin wymagalności, który należy wiązać z datą ostatecznej spłaty kredytu/upływem okresu wypowiedzenia umowy, zaś z odrębnym terminem wymagalności każdej raty mamy do czynienia wyłącznie w przypadku świadczeń okresowych.
Druga linia orzecznicza: Według drugiej linii orzeczniczej art. 120 § 1 zd. 1 k.c. wskazuje, iż każda rata kredytu posiada inny termin wymagalności, który wynika z umowy i harmonogramu spłat i w związku z tym przedawnia się oddzielnie wraz z upływem 3 -letniego terminu, licząc od następnego dnia, w którym powinna zostać spłacona zgodnie z zawartą umową kredytową, z tym zastrzeżeniem, że w sytuacji wypowiedzenia przez banku umowy, w związku z niedotrzymaniem przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo gdy kredyt nie jest spłacany, całość niespłaconego kredytu staje się wymagalna, a pozostałe do spłaty raty, stają się natychmiast wymagalne. Od tego momentu należy liczyć bieg terminu przedawnienia całego roszczenia z umowy kredytu, w tym również rat, których terminy płatności upłynęły przed wypowiedzeniem umowy.
Trzecia linia orzecznicza: Według trzeciej linii orzeczniczej, każda rata kredytu posiada inny termin wymagalności, który wynika z umowy i harmonogramu spłat i w związku z tym przedawnia się oddzielnie, wraz z upływem 3-letniego terminu, licząc od następnego dnia, w którym powinna zostać spłacona zgodnie z zawartą umową, a w sytuacji wypowiedzenia przez bank umowy, w związku z niedotrzymaniem przez kredytobiorcę warunków udzielenia kredytu albo gdy kredyt nie jest spłacany, całość niespłaconego kredytu staje się wymagalna, jednakże od tego momentu należy liczyć bieg terminu przedawnienia rat kredytu, których termin płatności przed wypowiedzeniem umowy jeszcze nie nastąpił. Wypowiedzenie umowy kredytu nie zmienia zaś terminów wymagalności rat, których terminy płatności upłynęły wcześniej.
Stanowisko Rzecznika Finansowego
Według stanowiska Rzecznika Finansowego zaprezentowanego we wniosku o podjęcie uchwały, wykładnia art. 120 § 1 zd. 1 k.c. powinna sprowadzać się do ustalenia, iż terminu wymagalności świadczenia z umowy kredytu spłacanego w ratach nie należy wiązać z datą ostatecznej spłaty zadłużenia wskazaną w umowie bądź wynikającą z wypowiedzenia umowy, albowiem jeżeli z umowy kredytu wynika, że ma on być spłacany ratalnie i każda rata ma ustalony inny termin płatności to oznacza, że z nadejściem tego terminu staje się wymagalna i związku z tym każda z nich przedawnia się oddzielnie, wraz z upływem 3 letniego terminu, licząc od następnego dnia w którym powinna zostać zapłacona. Według takiej wykładni art. 120 § 1 zd. 1 k.c postawienie całego kredytu w stan wymagalności, wypowiedzenie umowy kredytu nie może zmieniać terminów wymagalności, które już nastąpiły, a wyłącznie termin wymagalności rat przyszłych, który wskutek wypowiedzenia nastąpi wcześniej. Przyjęcie wykładni prezentowanej w pierwszej lub drugiej linii orzeczniczej oznaczać będzie możliwość dochodzenia spełnienia świadczenia nawet po upływie 10 lub 20 lat, a tym samym naruszać będzie przepisy prawa materialnego określające bezwzględny zakaz przedłużania terminów przedawnienia roszczenia.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2023 r. III CZP 52/22
Sąd Najwyższy w Uchwale z dnia 10 maja 2023 r. sygn. akt. III CZP 52/22 podzielił stanowisko prezentowane przez Rzecznika Finansowego wskazując, iż wypowiedzenie umowy kredytu nie wpływa na bieg terminu przedawnienia roszczeń o zapłatę rat kredytu, które stały się wymagalne przed wypowiedzeniem umowy.
Stanowisko Sądu Najwyższego należy uznać za prawidłowe, respektujące przewidziany przepisami kodeksu cywilnego zakaz wydłużania terminów przedawniania roszczeń.