Istota waloryzacji
Istotą instytucji waloryzacji jest przywrócenie stanu równowagi ekonomicznej pomiędzy stronami określonego stosunku prawnego, zachwianego przez określone zdarzenia mogące zaistnieć w czasie jego wykonywania. Ryzyko zaistnienia zewnętrznych zdarzeń, które wpływają na zmianę wartości świadczenia jednej lub obu stron umowy jest tym większe, im stosunek prawny trwa dłużej w czasie.
Postanowienia umowne mające postać klauzul waloryzacyjnych mają w swoim założeniu powyższe ryzyko utraty umówionej ekwiwalentności świadczeń zminimalizować. Klauzule, których celem jest utrzymanie wartości świadczenia umownego przez okres trwania stosunku umownego zyskują aktualnie na znaczeniu, dlatego warto zapoznać się z nimi bliżej. Odpowiednio ukształtowana klauzula waloryzacyjna, pozwala ochronić interes stron umowy, chociaż biorąc pod uwagę aktualne realia rynkowe, z reguły będzie to interes finansowy wykonawcy.
Mierniki waloryzacyjne
Najczęściej stosowanym i najbardziej popularnymi klauzulami waloryzacyjnymi są:
- Klauzula indeksowa – zgodnie z tą klauzulą obowiązek świadczenia następuje w dowolnych znakach pieniężnych, lecz po uprzednim ustaleniu sumy pieniężnej według wartości cen określonych towarów takich jak zboże, stal, czy innych komponentów świadczenia umownego, bądź określonych wskaźników ekonomicznych takich jak wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych.
- Klauzula walutowa – zgodnie z tą klauzulą obowiązek świadczenia następuje z reguły w walucie krajowej, wedle kursu waluty obcej, którą strony uznają za stabilniejszą, bardziej pewną i co do której mają większe zaufanie niż do waluty krajowej.
- Klauzula złota – zgodnie z tą klauzulą obowiązek świadczenia następuje w dowolnych znakach pieniężnych, lecz według ich wartości w stosunku do ceny złota w chwili wymagalności długu.
Warto zwrócić uwagę, iż to właśnie klauzula indeksacyjna stała się podstawową klauzulą waloryzacyjną dla zobowiązania umownego na gruncie znowelizowanej w 2019 r. ustawy prawo zamówień publicznych. Zgodnie z art. 439 ust. 2 pkt. 2 lit. a PZP w przypadku umów zwartych na czas dłuży niż 12 miesięcy, których przedmiotem są roboty budowlane lub usługi, Zamawiający zobowiązany jest zawrzeć umowną klauzulę waloryzacyjną, a sugerowanym rozwiązaniem w tym zakresie jest właśnie odesłanie do wskaźnika zmiany cen materiałów lub kosztów, w szczególności wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego.
Waloryzacja umowna, a waloryzacja sądowa
Poza możliwością wprowadzenia klauzuli waloryzacyjnej do stosunku prawnego na mocy porozumienia stron możliwa jest również sądowa waloryzacja świadczenia. Zgodnie z treścią art. 3581 § 3 k.c. w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd powszechny jest uprawniony, po rozważeniu interesów każdej ze stron stosunku prawnego i przy uwzględnieniu zasad współżycia społecznego do zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego.
Czy waloryzowane umową świadczenie może podlegać waloryzacji sądowej?
W starszym orzecznictwie sądowym, w szczególności w wyroku Sąd Najwyższego z dnia 7 listopada 1995 r. sygn. akt. I PRN 40/95 Sąd Najwyższy przyjął, iż nie jest dopuszczalna sądowa waloryzacja świadczeń (na podstawie art. 3581 § 3 k.c.) w sytuacji, gdy strony zawarły w umowie klauzulę waloryzacyjną (art. 3581 § 2 k.c.). Tożsame stanowisko zostało zaprezentowane w Uchwale 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 29 lipca 1993 r. sygn. akt. III CZP 58/93 oraz w wyroku z dnia 19 czerwca 2002 r. sygn. akt. II CKN 752/00.
Aktualnie jednak dostrzegalna jest liberalizacja powyższego poglądu, a tym samym orzecznictwo sądowe dopuszcza możliwość waloryzacji sądowej świadczenia umownego, także w przypadku, gdy strony zawarły w swoim stosunku prawnym klauzulę waloryzacyjną. Przykładowo w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2005 r. sygn. akt. I CK 690/04 oraz wyroku z dnia 19 października 2011 r. sygn. akt. II CSK 30/11 Sąd Najwyższy wskazał, iż „możliwa jest waloryzacja sądowa świadczenia pieniężnego na podstawie art. 3581 § 3 k.c., także wówczas, gdy strony przewidziały odpowiedni mechanizm waloryzacyjny w umowie, nawet jeżeli został on już wykorzystany, jeżeli spełnione zostaną przesłanki przewidziane w art. 3581 § 3 k.c.”.