Jak wskazywano w poprzednich wpisach, kodeks karny zawiera przepisy, które penalizują zachowania odnoszące się do obrotu gospodarczego i dotyczące interesów majątkowych w obrocie cywilnoprawnym.
Uregulowane w rozdziale XXXVI przestępstwa mogą polegać na różnych działaniach lub zaniechaniach sprawców, np. na „praniu pieniędzy”, czy też omawianym uprzednio faworyzowaniu wierzycieli lub udaremnieniu lub uszczupleniu wierzyciela.
Istnieje w tej grupie przestępstwo, potocznie zwane przestępstwem niegospodarności lub przestępstwem nadużycia zaufania, na które powinny zwrócić uwagę osoby zajmujące się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innego podmiotu, w szczególności zarządcy spółek (spółdzielni, fundacji), członkowie ich rad nadzorczych lub komisji rewizyjnych, likwidatorzy, syndycy, dyrektorzy przedsiębiorstw i inni.
Znamiona przestępstwa niegospodarności
Zgodnie z art. 296 § 1 k.k. ten, kto będąc obowiązany na podstawie przepisu ustawy, decyzji właściwego organu lub umowy do zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą osoby fizycznej, prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, przez nadużycie udzielonych mu uprawnień lub niedopełnienie ciążącego na nim obowiązku, wyrządza jej znaczną szkodę majątkową, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Sprawca przestępstwa niegospodarności
Aby przekonać się jak szeroki krąg osób może dopuścić się popełnienia przestępstwa nadużycia zaufania należy ustalić, co ustawodawca rozumie pod pojęciem „zajmowania się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą” innego podmiotu. Przez „zajmowanie się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą” rozumieć należy wszelkie zachowania polegające na rozstrzyganiu w tych sprawach, współdziałaniu w nich lub wpływaniu na rozstrzygnięcia, a więc na rozporządzaniu mieniem, dokonywaniu czynności prawnych, dotyczących mienia lub spraw majątkowych wreszcie, na udzielaniu rady, jeśli jest się do tego z jakiegokolwiek tytułu zobowiązanym.
Sprawca opisywany czyn może popełnić umyślnie, w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym. Dalsze jednostki redakcyjne przepisu wprowadzają typy kwalifikowane (karane surowiej) lub uprzywilejowane przestępstwa.
Wyrządzenie znacznej szkody majątkowej
Omawiane przestępstwo należy do przestępstw skutkowych, a więc do jego popełnienia konieczne jest wyrządzenie znacznej szkody majątkowej. Znaczną szkodą jest szkoda, której wartość w czasie popełnienia czynu zabronionego przekracza 200 000 złotych.
Sygnalizuję jednocześnie, iż samo sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa wyrządzenia znacznej szkody majątkowej również może wiązać się z odpowiedzialnością karną, aczkolwiek w uprzywilejowanej postaci (art. 296 § 1a k.k.).
Przekroczenie uprawnień lub niedopełnienie obowiązku
Działanie sprawcy, aby wypełniło znamiona czynu zabronionego, musi polegać na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązku. Inne działanie, wyrządzające szkodę, nie jest karane.
Z drugiej strony, przesłanka szkody jest niezbędna dla bytu przestępstwa z art. 296 § 1 k.k. Orzecznictwo stoi na stanowisku, że jeżeli zachowania podjęte przez osobę określoną w art. 296 § 1 k.k. polegające na przekroczeniu uprawnień lub niedopełnieniu obowiązku nie są uzasadnione z punktu widzenia gospodarczego, nie są etyczne, nie są celowe, bądź są kontrowersyjne, lecz w efekcie ich podjęcia lub zaniechania nie powodują powstania szkody określonej w § 1 tego przepisu, nie ma podstaw do przypisania przestępstwa z art. 296 § 1 k.k.
Łączne spełnienie przesłanek
Reasumując, w ramach przestępstwa niegospodarności określonego w art. 296 § 1 k.k., zachowanie sprawcy jest kwalifikowane przez trzy elementy, tj. formalną powinność zachowania się sprawcy wobec pokrzywdzonego, nadużycie przez niego swoich uprawnień lub niedopełnienie obowiązków oraz powstanie szkody majątkowej pokrzywdzonego będącej, wynikiem realizacji znamion czynnościowych przez sprawcę. Przy tym pomiędzy powyższymi, występującymi łącznie, elementami musi istnieć związek przyczynowy, zaś każdy z tych elementów musi być objęty umyślnością co najmniej w zamiarze ewentualnym.
Podsumowanie
Niniejszy artykuł miał na celu zasygnalizowanie osobom zajmującym się sprawami majątkowymi lub działalnością gospodarczą innego podmiotu, iż wyrządzenie przez te osoby szkody majątkowej zarządzanemu podmiotowi, choćby w zamiarze ewentualnym, oprócz konsekwencji majątkowych może dla nich nieść również konsekwencje karne. Należy mieć to na względzie przy sprawowaniu swoich funkcji, między innymi w spółkach praw handlowego.