Przedawnienia zobowiązania podatkowego
Zobowiązania podatkowe przedawniają się co do zasady z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Upływ terminu przedawnienia oznacza, że zobowiązanie podatkowe wygasa łącznie z odsetkami za zwłokę, pomimo braku zaspokojenia wierzyciela podatkowego.
Z punktu widzenia organów podatkowych upływ terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego jest niekorzystnym zjawiskiem, a 5-letni termin przedawnienia nie zawsze jest wystarczający dla np. wydania decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego. Natomiast po upływie terminu przedawnienia organy podatkowe nie mogą domagać się zapłaty podatku. Dobrowolne spełnienie tego zobowiązania przez podatnika prowadzi do powstania nadpłaty, która podlega zwrotowi.
Przerwanie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego
Organy podatkowe nie są jednak bezbronne wobec nieuchronnego upływu czasu powodującego przedawnienie zobowiązania podatkowego. Z powodów opisanych powyżej fiskus jest zainteresowany doprowadzeniem do przerwania biegu terminu przedawnienia, np. poprzez zastosowanie środka egzekucyjnego. Ten skutek występuje niekiedy z mocy prawa, np. w przypadku ogłoszenia upadłości podatnika.
Zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego
Jednym ze sposobów, który skutkuje tym, że bieg terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, jest wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, o którym podatnik został zawiadomiony, jeżeli podejrzenie popełnienia przestępstwa lub wykroczenia wiąże się z niewykonaniem tego zobowiązania.
Instrumentalne wszczęcie postępowania karnoskarbowego
Częstą była praktyka, że organy podatkowe wszczynały postępowania karnoskarbowe jedynie w tym celu, aby na podstawie art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c ordynacji podatkowej uzyskać skutek w postaci „wydłużenia” okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Po wszczęciu postępowania nie podejmowano natomiast żadnych czynności, które zmierzałyby do dokonania ustaleń istotnych z punktu widzenia odpowiedzialności karnoskarbowej podatnika lub wręcz zawieszano postępowanie karnoskarbowe. To jeden z bardziej jaskrawych przykładów instrumentalnego wszczynania postępowań karnoskarbowych. Prawo karnoskarbowe nie przewidywało instrumentów do zbadania prawidłowości takiego postępowania z punktu widzenia skutku w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia. To oznaczało, że skutek z art. 70 § 6 pkt 1 o.p. w postaci zawieszenia biegu terminu przedawnienia następował.
Przełomowa Uchwała NSA
W dniu 24 maja 2021 r. Naczelny Sąd Administracyjny w sprawie o sygn. akt: I FPS 1/21 podjął uchwałę, w której zważył, że ocena przesłanek zastosowania przez organy podatkowe przy wydawaniu decyzji podatkowej art. 70 § 6 pkt 1 w zw. z art. 70c o.p. mieści się w granicach sprawy sądowej kontroli legalności tej decyzji.
To oznacza, że NSA uznał, iż sądy administracyjne są uprawnione do kontrolowania, czy przy wydawaniu decyzji podatkowej organy podatkowe prawidłowo przyjęły, że ewentualne wszczęcie postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe skutkowało zawieszeniem biegu terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Sądy administracyjne, w przypadku uznania, że organy podatkowe instrumentalnie wszczęły postępowanie karnoskarbowe, winny zakwestionować stanowisko fiskusa o tym, że bieg terminu przedawnienia uległ zawieszeniu, i odmówić wystąpienia tego skutku.
Jak wskazał NSA w uzasadnieniu uchwały: „Opowiedzenie się za odmiennym poglądem braku kognicji sądu administracyjnego w tym zakresie i przyjęcie, że skutek w postaci nierozpoczęcia lub zawieszenia biegu terminu przedawnienia wystąpi w każdej sytuacji wydania postanowienia na podstawie art. 303 k.p.k. w zw. z art. 113 § 1 k.k.s., nawet przy ewidentnym braku jakichkolwiek podstaw materialnoprawnych czy procesowych do wszczęcia postępowania w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, czyniłoby iluzoryczną gwarancyjną funkcję instytucji przedawnienia zobowiązań podatkowych”.
Podatnicy nie są więc pozbawieni argumentów w przypadku sporów z administracją skarbową. Jeśli organy podatkowe przed upływem terminu przedawnienia „ratowały się” poprzez wszczęcie iluzorycznego postępowania karnoskarbowego, to takie działanie mogło nie odnieść zamierzonego skutku, co winno zostać zweryfikowane przez sądy administracyjne.