Firmy zainteresowane odzyskaniem VAT związanego z nieściągalnymi wierzytelnościami mogą korzystać z tzw. ulgi na złe długi w VAT. W wyroku z 15 października 2020 r., w sprawie C-335/19 TSUE orzekł, że prawo do ulgi powinno przysługiwać bez względu na status stron transakcji. Naszym zdaniem termin do realizacji ulgi na złe długi nie biegnie w okresie, w którym ze względu na polskie przepisy niezgodne z prawem unijnym podatnik nie mógł skorzystać ulgi – w rezultacie podatnik mimo upływu terminu 2 lat od dnia wystawienia faktury w większości przypadków zachowa prawo do skorzystania z ulgi na złe długi.
Przesłanki ulgi na złe długi – wyrok TSUE z 15 października 2020 r. (C-335/19)
Prawodawca unijny stworzył instytucję ulgi na złe długi z uwagi na potencjalne zachwiania zasady neutralności VAT przez sytuacje niewywiązania się nabywcy towarów lub usług z płatności. Z ulgi na złe długi powinny zatem korzystać podmioty w stosunku do których nabywca towarów lub usług faktycznie nie wywiązał się z płatności i fakt ten wierzyciel jest w stanie odpowiednio udowodnić. Środkiem do realizacji tego postulatu, by w każdym przypadku korekcie podatku naliczonego towarzyszyła lustrzana korekta podatku należnego, w ocenie TSUE powinno być ograniczenie stanowienia warunków uprawniających do skorzystania z ulgi do jedynie niezbędnych. W tym zakresie zgodność polskich przepisów, wprowadzających ulgę na złe długi, z prawem Unii Europejskiej od lat wzbudzała kontrowersje. Dotyczyło to w szczególności dodatkowego warunku zawartego w art. 89a ust.2 pkt 3 lit. b ustawy o VAT w postaci wyraźnego zakazu stosowania ulgi na złe długi w przypadku, w którym w czasie realizowania tej ulgi przez wierzyciela dłużnik jest w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Ulga na złe długi była zatem uzależniona od tego, by dłużnik nie był w trakcie postępowania upadłościowego lub w trakcie likwidacji. Wyrok TSUE z 15 października 2020 r. (C-335/19) uznał ten warunek za niezgodny z prawem unijnym, a więc należało go uznać za nieobowiązujący. W konsekwencji, uwzględniając prymat prawa wspólnotowego nad prawem krajowym, przyjąć należy ostatecznie, że status dłużnika i wierzyciela jest nieistotny w aspekcie możliwości skorzystania z ulgi na złe długi. Termin do skorzystania z ulgi na złe długi liczony jest od końca roku, w którym wystawiona została faktura dokumentująca wierzytelność i przez długi czas wynosił 2 lata, a od 1 października 2021 r. wynosi 3 lata.
Uniemożliwienie podatników skorzystania z ulgi na złe długi – orzecznictwo sądowe
Wielokrotnie zdarzała się jednak sytuacja, w której podatnik nie korzystał z ulgi na złe długi w terminie 2 lat właśnie z tego powodu, że ówczesny stan prawny zabraniał mu skorzystania z ulgi z uwagi na status dłużnika (np. był w trakcie likwidacji) – gdy dopiero po 2 latach od wystawianie faktury TSUE uznał polskie przepisy w tym zakresie za niezgodne z unijnymi. Czy zatem krajowe organy podatkowe mogą zarzucać podatnikom upływ terminu do skorzystania z ulgi na złe długi w sytuacji, kiedy niezgodne z prawem wspólnotowym przepisy uniemożliwiały skorzystanie z niej? W okolicznościach takich, nie sposób było przecież wymagać od podatnika, aby wbrew wyraźnemu przepisowi ustawy składał wniosek i dokonywał korekty podatku.
Wydawane przez krajowe sądy administracyjne orzeczenie jasno wskazują, że skoro skorzystanie z ulgi w terminie, było niemożliwe lub znacząco utrudnione, z powodu błędnej implementacji przepisów dyrektywy VAT, które to przepisy zakwestionował TSUE w wyroku C-335/19 – termin ten powinien zostać pominięty. Teza ta znajduje potwierdzenie m.in. w wyrokach Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Krakowie z 15 grudnia 2021 r. (I SA/Kr 1268/21) czy też Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 lutego 2022 r. (I SA/Po 859/21). W konsekwencji wprowadzenie terminu zawitego nie może praktycznie uniemożliwiać lub nadmiernie utrudnić wykonywanie prawa podatnikowi. W przywołanych wyrokach wyrażono koncepcję, że termin do realizacji ulgi na złe długi nie biegł w okresie, w którym ze względu na polskie przepisy niezgodne z prawem unijnym podatnik nie mógł skorzystać z tej ulgi. WSA w Krakowie wprost przyjął, że termin ten w takich przypadkach można de facto liczyć od 7 grudnia 2020 r. – daty opublikowania wyroku TSUE.