Aktualnie zgodnie z brzmieniem art. 1 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary, odpowiedzialność podmiotu zbiorowego ograniczona jest do czynów zabronionych będących przestępstwami lub przestępstwami skarbowymi w rozumieniu odpowiednich przepisów materialnego prawa karnego i karnego skarbowego. Katalog czynów zabronionych skutkujących powstaniem odpowiedzialności podmiotu zbiorowego stanowi zbiór zamknięty. Ponadto odpowiedzialność podmiotu zbiorowego ma charakter wtórny i dla zaistnienia przesłanek pociągnięcia do odpowiedzialności podmiotu zbiorowego konieczne jest uprzednie wykazanie istnienia odpowiedzialności karnej osoby fizycznej w sposób ściśle określony. Powyższe wynika z brzmienia art. 4 ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych stanowiącego, że podmiot zbiorowy podlega odpowiedzialności, jeżeli fakt popełnienia czynu zabronionego wymienionego w art. 16 u.o.p.z., przez osobę, o której mowa w art. 3 u.o.p.z. został potwierdzony prawomocnym wyrokiem skazującym tę osobę, wyrokiem warunkowo umarzającym wobec niej postępowanie karne albo postępowanie w sprawie o przestępstwo skarbowe, orzeczeniem o udzielenie tej osobie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności albo orzeczeniem sądu o umorzeniu przeciwko niej postępowania z powodu okoliczności wyłączających ukaranie sprawcy.
Ministerstwo Sprawiedliwości stoi na stanowisku, że obowiązująca ustawa nie jest wystarczająco skuteczna, a tym samym wymaga nowelizacji i wprowadzenia daleko idących zmian. Uzasadniając nieefektywność aktualnej regulacji prawnej dotyczącej odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, Ministerstwo powołuje się na statystykę wskazując, że liczba spraw prowadzonych w sądach wobec podmiotów zbiorowych jest niewielka (w 2017 r. do sądów wpłynęło 14 spraw, w 2016 r. – 25, a w 2015 r. – 14). Dodatkowym argumentem podnoszonym przez projektodawcę jest nieznaczna wysokość nakładanych kar, co prowadzi do wniosku, że aktualny model nie stanowi skutecznego narzędzia prawnego.
Projektowane zmiany dotyczyć mają m.in.:
- odpowiedzialność podmiotu zbiorowego dotyczyć ma wszystkich czynów zabronionych pod groźbą kary, jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe
- poszerzenie podstaw odpowiedzialności podmiotów zbiorowych
- rezygnację z wymogu uprzedniego uzyskiwania prejudykatu (wyroku skazującego osobę fizyczną)
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa, zaproponowane zmiany mają uzależniać powstanie podstaw odpowiedzialności podmiotu zbiorowego od wykazania faktu popełnienia przestępstwa oraz od wystąpienia winy w nadzorze, wyborze czy organizacji, które to doprowadziły do popełnienia tego przestępstwa.
Dodatkowo projektowane zmiany, wprowadzają także, szeroko komentowane przepisy, chroniące osoby zgłaszające informacje o nieprawidłowościach w funkcjonowaniu podmiotu zbiorowego, które doprowadziły albo mogą doprowadzić lub ułatwić popełnienie czynu zabronionego – tzw. sygnalistów oraz obowiązek wdrożenia w przedsiębiorstwie systemu informowania o nieprawidłowościach.
Związek Przedsiębiorców i Pracodawców wydał oficjalne stanowisko w sprawie projektu, który wpłynął do Sejmu 11 stycznia 2019 roku. Ocena jest jednoznacznie krytyczna. Mimo, iż związkowcy widzą potrzebę wprowadzenia zmian, widzą również realne zagrożenia w postaci nieproporcjonalnej odpowiedzialności, m.in., zbyt dużego poszerzenia kręgu osób za które podmiot zbiorowy ma być odpowiedzialny, zbyt dużej ochrony „sygnalistów”, konieczności implementowania skomplikowanych systemów compliance, co z uwagi na nieprecyzyjnie określone przesłanki odpowiedzialności, ostatecznie nie zwolni podmiotów zbiorowych z jej poniesienia.
Zaproponowane rozwiązania wejdą w życie po 6 miesiącach od ich ogłoszenia w Dzienniku Ustaw