W dniu 29 listopada 2017 roku Trybunał Konstytucyjny publicznie ogłosił orzeczenie, dotyczące pytania prawnego Sądu Okręgowego w Częstochowie IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie kompetencji ZUS-u w zakresie weryfikacji wysokości podstawy składki poprzez weryfikację wysokości wynagrodzenia pracownika.
Trybunał orzekł, że art. 83 ust. 1 pkt 3 w związku z art. 41 ust. 12 i 13, art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 86 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zakresie, w jakim stanowi podstawę ustalania przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych innej − niż wynikająca z umowy o pracę − wysokości podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, jest zgodny z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej. Oznacza to, że ZUS ma prawo kwestionować wysokie wynagrodzenia pracowników (wyrok TK z dnia 29 listopada 2017 roku, sygn. akt P 9/15).
Trybunał podkreślił, że określona w umowie o pracę wysokość wynagrodzenia pracownika rzutuje na treść stosunku publicznoprawnego, a dokładnie na wysokość zasiłku chorobowego. W związku z tym, ZUS ma prawo kwestionować wysokość wynagrodzenia pracownika.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego, w świetle Konstytucji, wysokość wynagrodzenia umownego, rzutującego na podstawę wymiaru składek, może i powinna podlegać weryfikacji z uwagi na publicznoprawny charakter stosunku ubezpieczeniowego. Dziać się tak powinno wówczas, gdy ogół okoliczności wskazuje na nieważność umowy o pracę w części dotyczącej wynagrodzenia, bo nie spełnia ono wymogów art. 78 § 1 k.p., a więc nie odzwierciedla jakości, ilości i rodzaju wykonanej pracy. W takiej sytuacji ZUS może zastosować – w swej istocie nadzwyczajny – tryb ustalenia podstawy wymiaru składek. Taka regulacja ustawowa nie godzi w standardy konstytucyjne. Nie budzi bowiem wątpliwości interes prawny państwa, w tym wypadku reprezentowanego przez ZUS, w zapobieżeniu różnorakim próbom wyłudzenia świadczeń nienależnych albo zawyżonych i stąd – akceptowane przez sądy – powoływanie się na pozorność niektórych umów o pracę.
Jednocześnie kwestionując wysokość wynagrodzenia, ZUS zobowiązany jest przeprowadzić szczegółowe postępowanie wyjaśniające – ustalając realną płacę pracownika odpowiadającą kryteriom wskazanym w art. 78 § 1 k.p. Trybunał zwrócił także uwagę, że postępowania wyjaśniające Nie ulega wątpliwości, że weryfikacja podstawy wymiaru składek nie jest żadnym zaskoczeniem, a ZUS nie pozbawia ubezpieczonego świadczenia, lecz „urealnia” je do wartości adekwatnej do wynagrodzenia (spełniającego warunki określone w art. 78 § 1 k.p.) i zwraca nadpłacone składki.