Przedmiotem rozważań Naczelnego Sąd Administracyjnego zaprezentowanych na łamach wyroku z dnia 12 stycznia 2022 r. sygn. akt. II FSK 972/19 było ustalenie czy pracownicy zatrudnieni na stanowiskach: dyrektora finansowego, kierownika działu IT, dyrektora handlowego, dyrektora serwisu, menadżera działu IS oraz kierownika ds. personalnych wykonując powierzone im obowiązki tworzą utwory w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
Rezultatem pracy osób piastujących wyżej wymienione stanowiska były m.in. różnego rodzaju raporty, budżety, umowy serwisowe, warsztaty sprzedażowe, systemy wynagrodzeń dla poszczególnych grup pracowników, arkusze kalkulacyjne wyników sprzedaży, systemy prowizyjne dla handlowych.
W rozważaniach prawnych zawartych w uzasadnieniu orzeczenia zaprezentowane dwa skrajne modele rozumowania utworu – koncepcję „drobnych monet” oraz koncepcję „statystycznej jednorazowości” utworu. W obu tych koncepcjach utwór musi spełniać trzy przesłanki: stanowić rezultat pracy człowieka, stanowić przejaw działalności twórczej oraz posiadać indywidualnych charakter.
Koncepcja drobnych monet
W pierwszej z omawianych koncepcji wymóg indywidualnego charakteru działalności twórczej jest rozumiany w sposób łagodniejszy dla twórcy. Przedmiot intelektu w tej koncepcji spełnia przesłankę indywidualnego charakteru, jeżeli chociażby w minimalnym stopniu wyróżnia się z istniejącego zasobu dzieł. Koncepcja ta chociaż przyjazna dla twórcy, zdaniem NSA niesie za sobą ryzyko zwężenia ogólnego zasobu dóbr i materiałów, z których każdy może korzystać, gdyż w dłuższej perspektywie może ona przyznawać ochronę autorską wytworom o znikomym stopniu twórczości i prowadzić do monopolizowania przedmiotów, do których wolny dostęp powinni posiadać wszyscy.
Koncepcja statystycznej jednorazowości
Według drugiej z omawianych koncepcji indywidualny charakter można przyznać danemu przedmiotowi intelektualnemu, a tym samym uznać go za utwór, jeżeli spełnia on określone warunki, w tym – nie możne on mieć w przeszłości takiego samego lub podobnego poprzednika oraz statystycznie nieprawdopodobne musi być stworzenie takiego dzieła w przyszłości. Przesłanką istnienie indywidualnego charakteru dzieła jest także możliwość odnalezienia w nim cech specyficznych dla danego twórcy (tzw. piętno osobiste autora).
Rozstrzygając zagadnienie prawne NSA podzielił pogląd zbliżony do koncepcji statystycznej jednorazowości utworu uznając, iż co prawda rezultaty pracy pracowników mogą zostać uznane za utwory w rozumieniu ar. 1 u.p.a.p.p., ale muszą one dotyczyć rozwiązań „zaskakujących”, „nieoczekiwanych”, czy „niespotykanych” w ramach powierzonych obowiązków pracowniczych.
Wobec powyższego za utwór nie mogą zostać uznane przejawy twórczej działalności człowieka, które zostały wykonane w ramach normalnych obowiązków pracowniczych, odpowiadających stanowiskom zajmowanym przez konkretnych pracowników z zastosowaniem w sposób racjonalny oczywistych i rutynowych umiejętności wymaganych na danym stanowisku pracy, w tym odpowiedniego wykształcenia, doświadczenia zawodowego oraz wiedzy i umiejętności w danej dziennie. Zdaniem NSA, nawet ponadprzeciętna umiejętność ujęcia danego tematu przez pracownika nie prowadzi do uznania, iż w swojej pracy wytwarza on dzieła, który można przyznać przymiot utworu.
Chociaż kierunek wykładni art. 1 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych zaprezentowany przez Naczelny Sąd Administracyjny należy uznać za słuszny to przyjęty przez sąd zbiór kryteriów jakimi musi charakteryzować się przejaw twórczej działalności człowieka, aby nadać mu przymiot utworu jest zbyt rygorystyczny i może prowadzić do pozbawienia ochrony wielu przejawów twórczej działalności człowieka, które charakteryzują się indywidualizmem i oryginalnością w stopniu uzasadniającym ich ochronę prawną.