Jak wskazywano w poprzednich wpisach, kodeks karny zawiera przepisy, które penalizują zachowania odnoszące się do obrotu gospodarczego i dotyczące interesów majątkowych w obrocie cywilnoprawnym.
Uregulowane w rozdziale XXXVI przestępstwa mogą polegać na różnych działaniach lub zaniechaniach sprawców, np. na „praniu pieniędzy”, faworyzowaniu wierzycieli, niegospodarności, czy też różnego rodzaju czynach skutkujących pokrzywdzeniem wierzycieli.
Niniejszy wpis ma przybliżyć jeden z czynów zabronionych należących do ostatniej z przywołanych powyżej kategorii.
Pokrzywdzenie wierzycieli przez utworzenie nowego podmiotu i przeniesienie nań majątku
Czyn zabroniony, należący do przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu i interesom majątkowym w obrocie cywilnoprawnym, który jest przedmiotem zainteresowania niniejszego wpisu, został uregulowany w art. 301 § 1 k.k., który stanowi, że kto będąc dłużnikiem kilku wierzycieli udaremnia lub ogranicza zaspokojenie ich należności przez to, że tworzy w oparciu o przepisy prawa nową jednostkę gospodarczą i przenosi na nią składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Oczywiście, jeżeli dłużnikiem kilku wierzycieli w rozumieniu przywołanego przepisu jest podmiot inny niż osoba fizyczna, lub jeżeli jest nim osoba fizyczna, ale jej sprawami majątkowymi zarządza inna osoba, odpowiedzialność karną ponosić będą osoby wskazane w art. 308 k.k., a mianowicie osoby, które na podstawie przepisu prawnego, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykonywania, zajmują się sprawami majątkowymi innej osoby prawnej, fizycznej, grupy osób lub podmiotu niemającego osobowości prawnej.
Dłużnik kilku wierzycieli
Przyjmuje się, iż aby został popełniony przedmiotowy czyn zabroniony, sprawca musi mieć co najmniej trzech wierzycieli. Nadto sprawcą może być tylko przedsiębiorca, wobec okoliczności, iż przestępstwo polega na powołaniu nowej jednostki gospodarczej.
Tworzenie nowej jednostki gospodarczej
Przez jednostkę gospodarczą należy rozumieć każdą formę organizacyjną prowadzenia działalności gospodarczej. Utworzenie to musi być legalne w świetle przepisów prawa. Przyjmuje się, iż tworzenie nowej jednostki gospodarczej i przenoszenie na nią składników majątku może się zazębiać w czasie, gdyż proces tworzenia nowego podmiotu może być długotrwały. Nie ma znaczenia czy sprawca utworzy go sam, czy w porozumieniu z innymi osobami (M. Kulik [w:] Kodeks karny. Komentarz aktualizowany, red. M. Mozgawa, LEX/el. 2023, art. 301.).
Co warte odnotowania, nie jest penalizowane na gruncie przedmiotowego przepisu przenoszenie majątku na już istniejącą jednostkę gospodarczą.
Udaremnienie lub ograniczenie zaspokojenia należności wierzycieli
Aby przypisać odpowiedzialność za popełnienie czynu z art. 301 § 1 k.k. nie jest wystarczające stwierdzenie samego przenoszenia składników majątku sprawcy, lecz kluczowe jest ustalenie, że w wyniku tego przenoszenia zostało ograniczone bądź udaremnione zaspokojenie należności przez wierzycieli. Samo powołanie nowego podmiotu i przeniesienie do niego składników majątku, w przepisanej prawem formie, nie stanowi jeszcze popełnienia przestępstwa. Staje się przestępstwem dopiero wtedy, gdy stworzenie nowej jednostki i przeniesienie na nią majątku zmierza do udaremnienia lub ograniczenia możliwości zaspokojenia wierzycieli. Omawiane przestępstwo może zostać popełnione jedynie umyślnie, w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego.
Warte odnotowania jest to, że w opisie czynu brak jest znamienia występowania bezpośredniego zagrożenia niewypłacalnością bądź upadłością, jak ma to miejsce przy innych przestępstw na szkodę wierzyciela.
Podsumowanie
Z powyższego przepisu wynika, że w obliczu posiadania zadłużenia wobec innych podmiotów, wszelkie działania, które z pozoru mają uratować substancję przedsiębiorstwa poprzez zabezpieczenie jego aktywów, z wykorzystaniem innego podmiotu, należy dokładnie przeanalizować, aby nie narazić się na odpowiedzialność karną.
