Przestępstwo faworyzowania wierzycieli

Faworyzowanie wierzycieli

W obrocie gospodarczym jest czymś oczywistym, iż przedsiębiorcy posiadają wielu kontrahentów. Kontrahentami są zarówno podmioty będące nabywcami towarów lub usług oraz podmioty, w stosunku do których samemu jest się zobowiązanym z tytułu dostawy towarów lub usług, bądź też z tytułu np. zobowiązań wynikających z różnego rodzaju umów dotyczących finansowania, w tym kredytów, pożyczek, leasingu itp.

Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z ryzykiem, iż działalność gospodarcza nie będzie przynosiła zysku lub też powstaną problemy finansowe wynikające z zatorów płatniczych. Rok 2020 dodatkowo dobitnie pokazał, iż na działalność gospodarczą mają nadto wpływ zdarzenia nadzwyczajne i wprowadzone w celu ich zwalczania regulacje prawne. Powyższe sytuacje mogą spowodować poważne problemy finansowe dla przedsiębiorcy, a często doprowadzić go do stanu niewypłacalności lub upadłości.

Wydaje się czymś naturalnym, iż w przypadku wystąpienia stanu niewypłacalności, gdy przedsiębiorca nie jest w stanie spłacać wszystkich swoich bieżących lub zaległych zobowiązań, jednakże nadal ma możliwość ich częściowego zaspokajania, dokonuje się spłaty tych wierzycieli, których niezaspokojenie mogłoby być dotkliwe dla przedsiębiorcy, np. dokonuje się spłaty kredytu na rzecz banku zabezpieczonego rzeczowo na majątku przedsiębiorcy lub spłaty swojego kluczowego kontrahenta.

Takie działanie może wypełniać znamiona czynu zabronionego w postaci przestępstwa faworyzowania wierzycieli, opisanego w art. 302 § 1 kodeksu karnego: „Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.

W związku z penalizowaniem wybiórczego zaspokojenia lub zabezpieczenia wierzycieli w stanie grożącej niewypłacalności, tym bardziej zabronione jest częściowe spłacenie lub zabezpieczenie wierzycieli w stanie już istniejącej niewypłacalności. Niewypłacalność ocenie się z uwzględnieniem art. 11 ustawy Prawo upadłościowe (art. 11. Ust. 1 p.u.: 1. Dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych).

Co powinien zrobić więc przedsiębiorca w takiej sytuacji? Jeżeli istnieją szanse na przezwyciężenie trudnej sytuacji finansowej, warto rozważyć zainicjowanie postępowania restrukturyzacyjnego z udziałem wierzycieli. Zastosowanie odpowiedniego rodzaju postępowania restrukturyzacyjnego może uchronić przez egzekucją ze strony wierzycieli, a w przypadku przyjęcia układu doprowadzi do restrukturyzacji zadłużenia.

W przypadku wystąpienia stanu niewypłacalności przedsiębiorca powinien wystąpić z wnioskiem o ogłoszenie upadłości – nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości.

Warto się zastanowić, czy każda częściowa spłata wierzyciela w przypadku grożącej lub istniejącej niewypłacalności może skutkować odpowiedzialnością karną na podstawie art. 302 § 1 k.k.? Otóż nie. Przepis bowiem wymaga, aby spłata lub zabezpieczenie niektórych wierzycieli powodowało szkodę dla pozostałych wierzycieli. W sytuacji np. spłaty końcowych rat leasingu, gdy przedmiot leasingu ma następnie przejść na własność przedsiębiorcy, a więc zwiększyć stan jego aktywów, spłata rat nie będzie działaniem na szkodę pozostałych wierzycieli, a wręcz będzie dla nich działaniem korzystnym.

Podobnie w przypadku, gdy przedsiębiorca np. w toku postępowania egzekucyjnego częściowo spłacił wierzyciela egzekwującego, ale doprowadziło to do zwolnienia ruchomości spod zajęcia i możliwości rozporządzania nimi, co w sensie ekonomicznym mogło poprawić sytuację wierzycieli np. tej samej kategorii.

Reasumując, znajdując się w sytuacji, gdy zdolność do wykonywania wymagalnych zobowiązań pieniężnych jest zagrożona lub już została utracona, należy mieć na uwadze, iż spłacenie niektórych kontrahentów może rodzić odpowiedzialność karną. Jednakże, w takiej sytuacji nie działa automatyzm i aby zwolnić się do tej odpowiedzialności należy wykazać, iż spłata lub zabezpieczenie niektórych nich wierzycieli nie wyrządziło szkody pozostałym wierzycielom.