W jednym z wcześniejszych wpisów została poruszona tematyka czynu zabronionego polegającego na wybiórczym zaspokajaniu wierzycieli, w sytuacji popadnięcia w problemy finansowe przez przedsiębiorcę. Art. 302 § 1 kodeksu karnego, bo o nim była mowa, brzmi: „Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, nie mogąc zaspokoić wszystkich wierzycieli, spłaca lub zabezpiecza tylko niektórych, czym działa na szkodę pozostałych, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2”.
Czy każda spłata grozi odpowiedzialnością karną?
Sam przepis nie wprowadza żadnego rozróżnienia co do dokonanych przez dłużnika spłat. Zakłada jednak, że działanie zadłużonego przedsiębiorcy powinno nastąpić na szkodę pozostałych wierzycieli. Jest to bardzo istotne zastrzeżenie. W poprzednim wpisie wskazano jako przykład, iż w przypadku spłaty końcowych rat leasingu, gdy przedmiot leasingu ma następnie przejść na własność przedsiębiorcy, a więc zwiększyć stan jego aktywów, spłata rat nie będzie działaniem na szkodę pozostałych wierzycieli, a wręcz będzie dla nich działaniem korzystnym.
Zaspokojenie roszczeń pracowniczych a faworyzowanie wierzycieli
W sytuacji prowadzenia działalności gospodarczej na większą skalę, prawdopodobne jest, że przedsiębiorca zatrudnia pracowników. Zobowiązania przedsiębiorcy wynikające ze stosunku pracy cechują się cyklicznością. Wynagrodzenie za pracę podlega ochronie, a pracodawca, który nie wypłaca pracownikowi wynagrodzenia, naraża się nawet na odpowiedzialność karną za naruszenie praw pracownika. Może się pojawić wątpliwość, czy przedsiębiorca zagrożony niewypłacalnością lub upadłością powinien zapłacić pracownikom wynagrodzenia (narażając się na odpowiedzialność karną z art. 302 k.k.), czy nie chcąc faworyzować wierzycieli winien wstrzymać się z zapłatą wynagrodzeń za pracę (narażając się na odpowiedzialność karną z art. 218 k.k., a także na grzywnę za wykroczenia w przypadku interwencji PIP).
Zapłata wynagrodzenia ze stosunku pracy nie jest faworyzowaniem wierzyciela
Otóż rozstrzygnięcie powyższego dylematu zakłada dopuszczalność wykonania przez przedsiębiorcę zobowiązań wynikających ze stosunku pracy. Przyjmuje się bowiem, że nie jest działaniem na szkodę innych wierzycieli zaspokojenie lub zabezpieczenie wierzyciela, któremu i tak przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi wierzycielami. Zgodnie natomiast z art. 342 prawa upadłościowego, do kategorii pierwszej spośród należności podlegających zaspokojeniu z funduszów masy upadłości należą przypadające za czas przed ogłoszeniem upadłości należności ze stosunku pracy. Z powyższego wynika, iż pracownicy z mocy prawa znajdują się w uprzywilejowanej pozycji względem innych wierzycieli, a więc ich zaspokojenie nie powinno wypełnić znamion czynu z art. 302 § 1 k.k. Podobnie będzie w sytuacji, gdy przedsiębiorca spłaca wierzyciela poprzez przeniesienie na niego własności przedmiotów, które nie podlegają egzekucji lub nie wchodzą w skład masy upadłości.
Zapłata podatków a przestępstwo faworyzowania wierzycieli
Kolejną praktyczną wątpliwością mogącą powstać w związku z grożącą przedsiębiorcy niewypłacalnością lub upadłością jest możliwość uregulowania należności publicznoprawnych, np. podatków.
Kwestia spełnienia zobowiązania o charakterze publicznoprawnym pod kątem popełnienia czynu z art. 302 k.k. nie została rozstrzygnięta jednoznacznie. Jednakże orzecznictwo zdaje się wskazywać, że art. 302 k.k. dotyczy ochrony roszczeń przysługujących innym wierzycielom, związanych z obrotem gospodarczym. Należności publicznoprawne nie korzystają z uprzywilejowania przy zaspokojeniu w toku postępowania upadłościowego oraz nie podlegają ochronie na gruncie art. 302 k.k. Spełnienie zobowiązania w stanie grożącej niewypłacalności nie powinno skutkować odpowiedzialnością karną na gruncie art. 302 § 1 k.k. z powodu pokrzywdzenia wierzyciela publicznoprawnego. W tym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny we Wrocławiu II Wydział Karny, w wyroku z dnia 27 października 2011 r., II AKa 261/11, Legalis: Istotę zakazu karnego zawartego w przepisie art. 300 § 2 KK stanowi dobro prawne w postaci „obrotu gospodarczego” i to dobro określa zarazem przedmiot przestępczego ataku. Z kolei indywidualnym dobrem prawnym chronionym przez przepis art. 302 § 2 KK są majątkowe interesy wierzycieli ściśle powiązane z zobowiązaniem w postaci wierzytelności powstałej w ramach obrotu gospodarczego. Taki zaś rezultat treściowej i funkcjonalnej analizy art. 302 § 2 KK w pełni uzasadnia twierdzenie, że odnosi się on wyłącznie do wierzytelności związanych z obrotem gospodarczym.
Podsumowanie
Jak wynika z niniejszej publikacji, nie każde uregulowanie zobowiązania w obliczu grożącej przedsiębiorcy niewypłacalności lub upadłości, stanowi czyn zabroniony na gruncie art. 302 § 1 k.k.