Niniejsza publikacja dotyczy wyłącznie dłużników będących przedsiębiorcami oraz podmiotów nie będących przedsiębiorcami, do których stosuje się przepisy o upadłości przedsiębiorców w przypadku ich niewypłacalności.
- Wielość wierzycieli. Podstawowym celem prawa upadłościowego jest zaspokojenie roszczeń wierzycieli niewypłacalnego dłużnika w jak najwyższym stopniu. Wobec powyższego przyjmuje się, że ogłoszenie upadłości przedsiębiorcy może nastąpić jedynie w przypadku istnienia co najmniej kilku wierzycieli.
- Zdolność upadłościowa dłużnika. Co do zasady zdolność upadłościową w zakresie objętym publikacją posiadają dłużnicy będący przedsiębiorcami w rozumieniu kodeksu cywilnego oraz podmioty wymienione w art. 5 ust. 2 p.u.:
- spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne nieprowadzące działalności gospodarczej;
- wspólnicy osobowych spółek handlowych, ponoszący odpowiedzialność za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem;
- wspólnicy spółki partnerskiej.
Istnieje katalog pomiotów, których upadłości ogłosić nie można (art. 6 ust. 2 p.u.). Należą do niego art. Skarb Państwa, jednostki samorządu terytorialnego, publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej i inne.
- Niewypłacalność dłużnika. Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacalny. Pierwszą przesłanką do uznania, że dłużnik jest niewypłacalny, to utrata zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych. Ustawa formułuje domniemanie, że dłużnik utracił tę zdolność, jeśli opóźnienie w wykonywaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące (art. 11. ust. 1a p.u.).
Drugą, niezależną od poprzedniej, przesłanką uznania dłużnika będącego osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, za niewypłacalnego, jest sytuacja gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.
W orzecznictwie wskazuje się, że „jeżeli dłużnik nie wykonuje ciążących na nim wymagalnych zobowiązań, wówczas jest niewypłacalny, co stwarza podstawę ogłoszenia go upadłym. Przy czym nieistotne jest, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny jest także rozmiar niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań. Nawet niewykonywanie zobowiązań o niewielkiej wartości oznacza jego niewypłacalność w rozumieniu art. 11 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze. Dla określenia stanu niewypłacalności bez znaczenia też jest przyczyna niewykonywania zobowiązań. Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dn. 11.02.2020, sygn. akt: III AUa 436/19).
Prawo upadłościowe w określonych przypadkach wyklucza możliwość ogłoszenia upadłości dłużnika.
- Dla przykładu, nie można ogłosić upadłości przedsiębiorcy w okresie od otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego do jego zakończenia lub prawomocnego umorzenia, co stanowi przejaw dążenia do utrzymania prowadzenia przedsiębiorstwa (art. 9a u.p.).
- Wniosek o ogłoszenie upadłości podlega oddaleniu, gdy wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku (art. 12a u.p.).
- Sąd oddali również wniosek o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza na zaspokojenie jedynie tych kosztów (art. 13 ust. 1 p.u.).
- Z kolei sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości w razie stwierdzenia, że majątek dłużnika jest obciążony hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską w takim stopniu, że pozostały jego majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (art. 13 ust. 2 p.u.).