W dniu 14 maja 2019 r. Rzecznik Generalny TSUE wydał opinię w sprawie pytania prejudycjalnego złożonego przez Sąd Okręgowy w Warszawie, składającego się z 4 kluczowych dla posiadaczy kredytów indeksowanych/waloryzowanych kursem franka szwajcarskiego pytań.
Sąd Okręgowy w Warszawie zadał następujące pytania.
- Czy jeśli skutkiem uznania określonych postanowień umownych, określających sposób spełnienia świadczenia przez strony (jego wysokość), za nieuczciwe warunki umowne w rozumieniu dyrektywy [Rady] 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich miałby być niekorzystny dla konsumenta upadek całej umowy, możliwe staje się wypełnienie luk w umowie nie w oparciu o przepis dyspozytywny stanowiący jednoznaczne zastąpienie nieuczciwego warunku, ale w oparciu o przepisy prawa krajowego, które przewidują uzupełnienie skutków czynności prawnej wyrażonych w jej treści również przez skutki wynikające z zasad słuszności (zasad współżycia społecznego) lub ustalonych zwyczajów?
- Czy ewentualna ocena skutków upadku całej umowy dla konsumenta powinna następować przy uwzględnieniu okoliczności istniejących w chwili jej zawarcia, czy też w chwili zaistnienia sporu pomiędzy stronami odnośnie do skuteczności danej klauzuli (powołania się przez konsumenta na jej abuzywność) i jakie ma znaczenie stanowisko wyrażane w toku takiego sporu przez konsumenta?
- Czy możliwe jest utrzymanie w mocy postanowień stanowiących w myśl norm dyrektywy 93/13/EWG nieuczciwe warunki umowne, jeśli przyjęcie takiego rozwiązania byłoby w chwili rozstrzygania sporu obiektywnie korzystne dla konsumenta?
- Czy uznanie za nieuczciwe postanowień umownych określających wysokość i sposób spełnienia świadczenia przez strony może prowadzić do sytuacji, w której ustalony na podstawie treści umowy z pominięciem skutków nieuczciwych warunków kształt stosunku prawnego odbiegać będzie od objętego zamiarem stron w zakresie obejmujących główne świadczenie stron, w szczególności – czy uznanie za nieuczciwe postanowienia umownego oznacza, że możliwe jest dalsze stosowanie innych, nieobjętych zarzutem abuzywności postanowień umownych, określających główne świadczenie konsumenta, których uzgodniony przez strony kształt (wprowadzenie ich do umowy) był nierozerwalnie związany z zakwestionowanym przez konsumenta postanowieniem?”.
Ustosunkowując się w pierwszej kolejności do pytania czwartego Rzecznik Generalny TSUE wskazał, iż co do zasady konsekwencją wystąpienia nieuczciwego warunku umownego jest bezskuteczność tylko tego warunku i utrzymanie w mocy umowy w pozostałej części, która po wyłączeniu postanowień powodujących nierównowagę na szkodę konsumenta wiąże nadal stron. Od tej zasady dopuszczalne jest odejście w sytuacji, gdy dany stosunek umowny nie może pozostać w mocy bez nieuczciwego warunku umownego. Oznacza to, iż eliminacja klauzul waloryzacyjnych stanowiących nieuczciwy warunek umowny skutkuje przekształceniem zwartej umowy z umowy indeksowanej do franka szwajcarskiego ze stopą właściwą dla tej waluty w umowę indeksowaną do złotych polski, przy zachowaniu niższej stopy procentowej odpowiedniej dla franka szwajcarskiego, chyba, że istnieniu takiego stosunku prawnego sprzeciwiają się przepisy prawa krajowego.
W przedmiocie drugiego pytania prejudycjalnego w ocenie Rzecznika Generalnego TSUE sąd krajowy winien oceniać interes konsumenta na moment wydawania wyroku, nie zaś interes, który kierował konsumentem przy zawarciu umowy. Ponadto ocena upadku całej umowy przez pryzmat interesu konsumenta nie może być dokonywana wbrew woli i stanowisku konsumenta.
W odpowiedzi na pytanie pierwsze Rzecznik Generalny TSUE stanął na stanowisku, iż art. 1 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie uzupełnieniu luki w umowie przez sąd krajowy – w zakresie nieuczciwego warunku umowy – w drodze odwołania się do przepisów prawa krajowego o charakterze ogólnym, które nie stanowią przepisów dyspozytywnym. Rzecznik Generalny TSUE prezentując stanowisko w zakresie zagadnienia z pytania pierwszego podkreślił, iż sąd krajowy nie jest uprawniony do zmiany treści nieuczciwego warunku, a wszelkie zmiany umowy jak ogólny wyjątek od powszechnej reguły nie mogą podlegać wykładni rozszerzającej, tj. uzupełnienie umowy dyspozytywnym przepisem prawa krajowego, może mieć miejsce wyłącznie w sytuacji, gdy brak takiego działania ze strony sądu spowoduje istotną szkodę dla konsumenta.
Prezentując stanowisko na ostatnie (trzecie) z zadanych przez Sąd Okręgowy w Warszawie pytań, Rzecznik Generalny TSUE podkreślił, iż sąd nie może samodzielnie utrzymać nieuczciwego postanowienia umownego w mocy, chociażby było ono korzystne dla konsumenta, chyba że należycie poinformowany konsument, świadomy znaczenia swojej zgody wyrazi zamiar niepodnoszenia nieuczciwego warunku umownego. Brak wyraźnej woli konsumenta w tym zakresie oznacza obowiązek pominięcia przez sąd nieuczciwego warunku umownego, nawet jeżeli jego treść byłaby korzystna dla konsumenta.