Obwiązek filtrowania treści zamieszczanych przez użytkowników przez dostawców usług udostępniania treści online – wyrok TUSE z dnia 26 kwietnia 2022 r. C -401/19

Przetwarzanie danych osobowych

Przedmiot skargi Rzeczpospolitej Polskiej

Przedmiotem złożonej przez Rzeczpospolitą Polskę skargi było, tytułem żądania głównego stwierdzenie nieważności art. 17 ust. 4 lit. b i art. 17 ust. 4 lit. c in fine dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/790 z dnia 17 kwietnia 2019 r. w sprawie prawa autorskiego i praw pokrewnych na jednolitym rynku cyfrowym oraz zmiany dyrektywy 96/9/WE i 2001/29/WE, a tytułem żądania ewentualnego stwierdzenie nieważności art. 17 w całości na wypadek uznania przez Trybunał Sprawiedliwości UE, że przepisy określone w żądaniu głównym nie mogą zostać oddzielone od pozostałych przepisów zawartych w art. 17 bez zmiany istotnej regulacji zawartej w tym artykule.

Dla porządku przytoczyć należy istotny dla niniejszego artykułu fragment treści art. 17 dyrektywy 2019/790:

Ust. 1

Państwa członkowskie wprowadzają przepisy przewidujące, że dostawca usług udostępniania treści online dokonuje czynności publicznego udostępniania lub czynności podawania do publicznej wiadomości do celów niniejszej dyrektywy, w przypadku, gdy udziela on publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez jego użytkowników. Dostawca usług udostępniania treści online musi zatem uzyskać zezwolenie od podmiotów uprawnionych, o którym mowa w art. 3 ust. 1 i 2 dyrektywy 2001/29/WE, na przykład poprzez zawarcie umowy licencyjnej, w celu publicznego udostępniania lub podawania do publicznej wiadomości utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną.

Ust. 4

 Jeżeli nie udzielono zezwolenia, dostawcy usług udostępniania treści online ponoszą odpowiedzialność za nieobjęte zezwoleniem czynności publicznego udostępniania, w tym podawania do wiadomości publicznej, chronionych prawem autorskim utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, chyba że wykażą, że:

  1. dołożyli wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenia, oraz
  2. dołożyli wszelkich starań — zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępu do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną, w odniesieniu do których podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje; oraz w każdym przypadku
  3. działali niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których dotyczy zastrzeżenie, lub usunięcia ich ze swoich stron internetowych, a także dołożyli wszelkich starań, aby zapobiec ich przyszłemu zamieszczaniu zgodnie z lit. b).

Uregulowanie poprzedzające

Do czasu wejścia w życie zaskarżonego przez Rzeczpospolitą Polskę art. 17 dyrektywy 2019/790 odpowiedzialność dostawców usług udostępniania treści online za udzielenie publicznego dostępu do treści chronionych zamieszczanych na ich platformach przez użytkowników tych platform z naruszeniem prawa autorskiego była uregulowana w art. 3 dyrektywy 2001/29 oraz art. 14 dyrektywy 2000/31.

W myśl pierwszego ze wskazanych powyżej artykułów operator platformy do udostępniania filmów lub przechowywania i udostępniania plików na której użytkownicy mogą bezprawnie podawać do publicznej wiadomości treści chronione nie dokonywał „publicznego udostępniania” tych treści w rozumieniu art. 3 dyrektywy 2001/29, chyba że przyczyniał się – w inny niż samo udostępnienie platformy – sposób do publicznego udostępniania takich treści z naruszeniem praw autorskich. Takim przyczynieniem jest brak usunięcia lub zablokowania treści naruszających prawo w sytuacji, gdy dostawca posiada wiarygodne informacje o bezprawnym udostępnieniu treści chronionych prawem autorskim na swojej platformie.

W przypadku drugiej z omawianych regulacji – art. 14 ust. 1 dyrektywy 2000/31, operator platformy do udostępniania filmów lub platformy do przechowywania i udostępniania plików korzysta z wyłączenia odpowiedzialności określonego w tym artykule, jeżeli nie odgrywa on aktywnej roli, w wyniku której ma informacje o treściach zamieszczanych na jego platformie lub może je kontrolować. Ponadto do odpowiedzialności dostawy platformy konieczna była jego świadomości o bezprawności działań użytkowników platformy jak również brak niezwłocznego podjęcia przez niego działań w celu uniemożliwienia dostępu do bezprawnych treści.

W tych uregulowaniach prawnych dostawcy usług platform do udostępniania filmów lub przechowywania i udostępniania plików działali w ramach tzw. instytucji „notice & takedown” w przypadku której ich odpowiedzialność za treści udostępniane przez użytkowników tych platform była w istotnie warunkowana ich zaniechaniem na wiedzę i świadomość o możliwym naruszeniu treści chronionych prawem i braku stosownej reakcji, jak również brakiem wyposażenia podmiotów którym takie prawa przysługują w instrumenty notyfikacji.

Uregulowanie artykułu 17 dyrektywy 2019/790

Będący przedmiotem zaskarżenia art. 17 dyrektywy 2019/790 w ust. 1 wprowadza nowy odrębny mechanizm odpowiedzialności zgodnie z którym dostawca usług udostępniania treści online dokonuje czynności publicznego udostępniania lub czynności podawania ich do publicznej wiadomości, w przypadku gdy udziela on publicznego dostępu do chronionych prawem autorskim utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną zamieszczanych przez jego użytkowników oraz że musi on zatem uzyskać w tym celu zezwolenia od podmiotów uprawnionych, na przykład na podstawie umowy licencyjnej.

W art. 17 ust. 3 dyrektywy 2019/790 ustawodawca wyłącza możliwość zastosowania zwolnienia art. 14 ust. 1 dyrektywy 2000/31 wobec dostawców usług udostępniania treści online.

W zaskarżonym przez Rzeczpospolitą Polską ust. 4 dyrektywy 2019/790 wprowadzono odrębny system odpowiedzialności w przypadku, gdy nie udzielono zezwolenia, o którym mowa w ust. 1 omawianego art. 17. Dostawcy usług udostępniania treści online mogą zostać zwolnienia za te czynności udostępniania lub podawania do wiadomości treści naruszających prawo autorskiej jedynie w przypadku łącznego spełnienia warunków określonych w lit. a – c ust. 4 tego przepisu. Są to:

– dokonanie wszelkich starań, aby uzyskać zezwolenie,

– dołożenie wszelkich starań – zgodnie z wysokimi standardami staranności zawodowej w sektorze – aby zapewnić brak dostępności do poszczególnych utworów i innych przedmiotów objętych ochroną w odniesieniu, do którego podmioty uprawnione przekazały dostawcom usług odpowiednie i niezbędne informacje,

– w każdym przypadku działali niezwłocznie po otrzymaniu odpowiednio uzasadnionego zastrzeżenia od podmiotów uprawnionych w celu zablokowania dostępu do treści chronionych wobec których zgłoszono zastrzeżenie, a także podjęli działania w celu zapobieżenia ich późniejszemu naruszeniu,

Zdaniem Rzeczpospolitej Polskiej wypełnienie obowiązków określonych w art. 17 ust. 4 lit. b i art. 17 lit. 4 lit. c in fine dyrektywy 2019/790 przez dostawców usług udostępnienia treści online wymagać będzie ograniczenia wykonania prawa do wolności wypowiedzi i informacji użytkowników tych usług zagwarantowanego w art. 11 europejskiej Konwencji o ochronię praw człowieka i podstawowych wolności. Zdaniem Rzeczpospolitej Polskiej, aby móc wypełnić te obowiązki – a tym samym skorzystać z wyłączenia odpowiedzialności dostawcy usług udostępniania treści online zobowiązani będą do weryfikowania wszystkich treści zamieszczanych przez użytkowników przed ich publicznym rozpowszechnieniem. W tym celu dostawcy ci, będą musieli wykorzystać narzędzia automatycznego filtrowania.

Orzeczenie TSUE

Ostatecznie TSUE odrzucił skargę Rzeczpospolitej Polskiej w zakresie żądania głównego, a w zakresie żądanie ewentualnego oddalił ją wskazując, iż art. 17 dyrektywy 2019/790 został przez prawodawcę Unii otoczony odpowiednimi gwarancjami w celu zapewniania poszanowania prawa do wolności wypowiedzi i informacji użytkowników usług dostawców platform do udostępniania treści online, zagwarantowanego w art. 11 Karty oraz sprawiedliwej równowagi między – z jednej strony tym prawem – a z drugiej strony – prawem własności intelektualnej chronionym na mocy art. 17 ust. 2 Karty.

TSUE przyznał jednakże, iż nałożony na dostawcę platform obowiązek filtrowania treści pochodzących od ich użytkowników – na podstawie informacji dostarczonych przez podmioty którym przysługują prawa do określonych treści – może stanowić mechanizm ograniczenia swobody wypowiedzi, przy czym takie ograniczenie jest uzasadnione celem ochronny innego prawa a mianowicie prawa ochrony praw autorskich Zaznaczyć przy tym należy, iż dyrektywa 2019/780 nie wskazuje granic interwencji, jednakże system filtrowania treści nie może prowadzić do zablokowania treści które nie naruszają praw autorskich np. dopuszczalne prze prawo krajowe korzystanie z cudzej twórczości w celu cytowania, krytyki, recenzji czy karykatury.

Aby dostawca platformy udostępniania treści online ponosił na gruncie art. 17 dyrektywy 2019/790 odpowiedzialność za treści publikowane przez użytkowników tej platformy konieczne jest, aby uprzednio podmioty uprawnione do tych treści przekazały informacje dotyczące treści chronionych. Samo zaś przestrzeganie przez dostawcę usług platformy udostępniania treści online zdaniem TSUE nie wywołuje skutku w postaci ogólnego obowiązku w zakresie nadzoru – uprzedniego nadzoru nad treściami zamieszczanymi przez użytkowników tych platform.