Dnia 17 grudnia 2021 r. upływa termin dla państw członkowskich Unii Europejskiej na implementację Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L z 2019 r. nr 305, str. 17) (dalej: „Dyrektywa”).
Prace nad polską ustawą implementującą Dyrektywę trwały długo i dopiero w dniu 18 października 2021 r. Rządowe Centrum Legislacji opublikowało projekt ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (dalej: „Projekt”). Link do Projektu podano na końcu niniejszego opracowania. Projekt jest dopiero na etapie opiniowania, a więc nie trafił jeszcze do Sejmu, niemniej jednak zawiera on w swojej treści krótki okres vacatio legis, mianowicie ustawa ma wejść w życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia. To oznacza, że podmioty, które będą zobligowane wypełnić obowiązki już od 15-ego dnia od dnia wejścia w życie ustawy, będą miały mało czasu na przygotowanie się.
W kontekście powyższego należy zwrócić uwagę na przepisy karne umieszczone w Projekcie. Kary grożą nie tylko osobom, które nie wdrożyły postanowień ustawy, ale również osobom utrudniającym dokonanie zgłoszenia, a nawet osobom dokonującym zgłoszenia. Przy czym należy podkreślić, iż kary przewidziane w Projekcie są restrykcyjne.
I tak, zgodnie z art. 56 Projektu, kto utrudnia dokonanie zgłoszenia, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3. Od razu należy zastrzec, iż w każdym przypadku proponowana sankcja to grzywna, kara ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 3.
W świetle art. 2 pkt 14 Projektu, przez zgłoszenie należy rozumieć zgłoszenie wewnętrzne lub zgłoszenie zewnętrzne.
Zgodnie z brzmieniem art. 57 Projektu, karalne jest również podejmowanie działania odwetowego wobec osoby, która dokonał zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Zgodnie z brzmieniem art. 2 pkt 2 Projektu, przez działanie odwetowe należy rozumieć bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa zgłaszającego lub wyrządza lub może wyrządzić szkodę zgłaszającemu.
Art. 58 Projektu przewiduje karę dla osoby, która narusza obowiązek zachowania poufności tożsamości osoby, która dokonała zgłoszenia. Abstrahując od zasadności surowości kary za popełnienie czynu, wprowadzenie odpowiedzialności za naruszenie obowiązku poufności tożsamości zgłaszającego ma zapewnić efektywność przyjętych procedur u pracodawcy.
Art. 59 Projektu penalizuje z kolei niewłaściwe zachowanie osoby dokonującej zgłoszenia lub ujawnienia publicznego. Mianowicie karze podlega ten, kto dokonał zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji. Jest to swego rodzaju instrument zapobiegający bezprawnemu nadużywaniu wprowadzanych instytucji przez sygnalistów. Wprowadzenie tego przepisu raczej nie budzi kontrowersji.
W końcu, zgodnie z art. 60 Projektu, karze podlega ten, kto wbrew przepisom ustawy nie ustanowił wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń prawa i podejmowania działań następczych albo ustanowiona przez niego procedura narusza art. 29 ust. 1 Projektu. Należy podkreślić, iż wobec brzmienia art. 27 ust. 1 i 2 Projektu oraz art. 28 ust. 2 Projektu, krąg potencjalnych adresatów tego przepisu może być szeroki. Wątpliwości budzi jednak, kto faktycznie poniesie odpowiedzialność za niewdrożenie procedur w firmach. Powinny to być osoby zarządzające. Nie zawsze jednak będzie łatwe określenie, kto nią jest. Tym bardziej, ze odpowiedzialność karną ponosi się za czyn zawiniony.
Z powyższego, krótkiego przytoczenia przepisów karnych zawartych w, póki co, projekcie ustawy, wynika, że należy się przygotować do wdrożenia procedur z zakresu ochrony sygnalistów, które niebawem będą częścią krajowego porządku prawnego. Konsekwencje naruszenia wprowadzanych przepisów mogą okazać się bowiem bardzo dotkliwe w skutkach.
Link do Projektu: https://legislacja.rcl.gov.pl/projekt/12352401